Psychische hulpverlening aan doven

In Woord en Gebaar september 2010

Afscheid van Aad van den Hoogen
'Ik wil nog wel een paar dingen afmaken'
Aad van der Hoogen besteedde zijn hele loopbaan aan de ontwikkeling van psychische hulpverlening aan doven. Nu hij 64 is neemt hij met moeite afscheid van zijn werk bij Psydon. Maar of het een echt afscheid is ...

"Hoe dichtbij kan je komen?"
Die vraag stelt Aad van den Hoogen (64), klinisch psycholoog en psychotherapeut bij PsyDoN, zich nog steeds. Na dertig jaar psychische hulpverlening aan doven is hij nog steeds niet tevreden over wat hij bereikt heeft in de communicatie met zijn doelgroep. Wat betreft dovencultuur en behandelmethodiek heb ik wel veel geïnvesteerd, maar soms dacht ik: "na mijn pensioen ga ik nog een forse NGT-opleiding doen, want mijn gebarenniveau is nog steeds niet zoals ik het wil." Het is typerend voor zijn beroepshouding, dat hij nog steeds bij zichzelf verbeterpunten vindt. Het is ook typerend voor de psychische problematiek van doven die zoveel te maken heeft met communicatie en hoe je als dove in een grotendeels horende wereld staat. Van den Hoogen volgde bijna zijn hele werkzaam leven gebarentaalcursussen, werkte nauw samen met dove collega's en toch is er nog steeds dat verlangen om nog beter te gebaren, terwijl de dove cliënt misschien al dik tevreden is.

Hulpverlening aan doven is anders.
Dat ontdekte Van den Hoogen in de tachtiger jaren toen hij vanuit hulpverlening aan blinden en slechtzienden in 1980 terechtkwam in een baan bij de GGZ in Amsterdam als psycholoog voor doven. "Ik dacht, als ik kan werken met blinden, moet ik dat toch ook met doven kunnen. Dat was een misvatting. Ik werkte nauw samen met de psychologen op de scholen voor dove en slechthorende kinderen in Amsterdam en we kwamen tot de conclusie dat de grote sociaal- emotionele problemen van dove kinderen de zorg vanuit de scholen onze zorg te boven ging. De zorg die nodig was kon niet bij bestaande GGZ-organisaties worden ondergebracht. Er moest iets gebeuren. De problematiek van dove kinderen vereiste een speciale aanpak."
Terugkijkend kan je constateren dat de tijd er rijp voor was. Want ook in het noorden en het zuiden ontstonden er initiatieven voor dovenhulpverlening.
En niemand heeft geluisterd.
Heel belangrijk daarbij was het boek 'En niemand heeft geluisterd', dat de Fodok onder de aandacht bracht. Het heeft nog even geduurd voordat er een goed plan was en voldoende middelen om de Riagg-hulpverlening voor doven op te zetten. In de tussentijd volgde Van den Hoogen de opleiding voor Kinder en Jeugd Psychotherapeut en had hij maandelijks contact met een landelijke werkgroep, die zich met psychische hulpverlening aan doven bezig hield. Ook in de opleiding tot therapeut kwam langzaam maar zeker erkenning van een specialisme voor doven. "Ik mocht in mijn opleiding nog geen stage lopen bij een dovenorganisatie. Men vond het nog maar vreemd, als je je exclusief op dovenhulpverlening wilde richten. Twee jaar later mocht mijn collega Christa Turksma wel stage lopen bij een dovenorganisatie."
Begin 1986 kwam er geld vrij vanuit het Preventiefonds voor een experiment van vier jaar, van 1986-1990, om de psychische hulpverlening aan dove kinderen in Amsterdam te organiseren. Met de komst van Ed de Bruin werd de hulp uitgebreid naar volwassen doven en verscheen de naam PsyDoN. "Zijn visie op hulpverlening aan doven door een samenwerking van horende en dove therapeuten heeft iets moois opgeleverd."

Het ideale team met horende en dove hulpverleners
"In het begin was het moeilijk om hoog opgeleide dove collega's te vinden. De Bruin loste dat op door dove maatschappelijk werkers in het team te halen en gaf ze de gelegenheid zich om te scholen tot therapeut. Met het opnemen van een gebarendocent en een collega met een CODA- achtergrond ontstond een ideaal team. Een team waarin we veel van elkaar leerden, kritiek altijd mogelijk was en er wederzijds respect bestond.
In een combinatie van een dove en een horende therapeut en een tolk konden we opeens dingen die tevoren mislukten. Een voorbeeld is de cursus 'Opvoeden doe je zo'. Als horende therapeut kan je moeilijk opvoedingsadviezen aan dove ouders overbrengen, ook al heb je er een tolk bij. Het is echt de kracht van PsyDoN, dat we werken met een gemengd team van dove en horende therapeuten. In ons beleidsplan staat ook expliciet dat de combinatie van een dove en horende therapeut essentieel is."

Comeniusprijs en Gouden Sam Award
Psydon wilde zich ook bezig houden met minder zware problematiek bij dove jongeren. Voor dat doel is in 2003 een serie dvd's ontwikkeld met en voor dove jongeren. De serie is getiteld 'Dove jongeren vertellen...' Er is er een over Echtscheiding, Dood & Rouw en een over Liefde & Sex. Voor de dvd over echtscheiding kreeg PsyDoN een internationale prijs van het GPI, (Geselschaft für pädagogiek und information), die in juni 2004 in Berlijn werd uitgereikt. Ook de dvd Dood & Rouw kreeg een prijs, de Gouden Sam Award in 2006. "Bij PsyDoN waren we daar heel erg trots op. Dvd 's zijn een manier om veel jongeren te bereiken. Een punt van zorg is wel dat we de SH-jongeren, die in het regulier onderwijs zitten, slecht bereiken. Als die problemen krijgen, komen ze vaak terecht bij de reguliere hulpverlening. Een therapeut, die geen ervaring heeft met deze groep, heeft niet zo snel in de gaten welke belangrijke rol de slechthorendheid speelt in het leven van die jongeren. Dat is jammer, ook omdat de jongere zelf dat aspect niet naar voren brengt. Het gevaar bestaat dat SH kinderen en kinderen met CI dan geen adequate hulp krijgen."

C.I en SH
De Cochleaire Implant schept verwachtingen bij kinderen en ouders, die maar deels in vervulling gaan. De communicatievoordelen zijn ook voor Van den Hoogen in de praktijk zichtbaar. Maar de teleurstellingen over het resultaat zijn soms groot. "De praktijk is lang niet zo mooi als in de KNO folders wordt voorgedaan. Dat levert verdrietige reacties op. Beter communiceren met de horende wereld lost niet alle problemen op. Het zijn met name de 12-14 jarigen zwaar slechthorende kinderen, die worstelen met de vraag, waar ze bij horen. Het is voor hen moeilijk om hun eigen weg vinden. Er is veel verborgen leed dat zich uit in depressies, angsten en concentratiestoornissen. Het leven is voor deze jongeren heel ingewikkeld. Ze hebben vaak geen vrienden in de buurt. Het contact met de ouders is soms ambivalent. In het regulier onderwijs moeten ze voortdurend op hun tenen lopen en veel energie steken in vaardigheden, die hun leeftijdsgenoten aangewaaid krijgen."

Een gat in de hulpverlening
Van den Hoogen heeft het ontstaan van de afdeling voor doven en slechthorenden bij Curium van nabij meegemaakt en zat lange tijd in de begeleidingscommissie. Het spijt hem enorm dat De Vlier, de afdeling van Curium voor doven, is opgeheven. "Er is echt een gat gevallen in de hulpverlening en het is te hopen dat er snel een oplossing komt. Ook PsyDoN merkt dat kan de uitgebreide diagnostiek en de 24-uursopvang niet kan worden gemist."
Terugkijkend ziet de vertrekkende therapeut dat er veel tot stand is gebracht in de hulpverlening. "Ik ben trots op onze individuele zorg en het groepsaanbod zoals de cursus 'Meer in balans', de probleemoplosgroep, de CODAgroep, de vrouwengroep en de leefstijlgroep. Die laatste is opgezet door een team uit de verslavingszorg van Jellinek Bij de behandeling van jongeren zie ik een ontwikkeling naar meer directe vormen van therapie. We zijn nu veel effectiever. De kunst is nu om de hulp aan doven op peil te houden en liefst uit te bouwen."

Tinnitus
Van den Hoogen vertrekt weliswaar bij PsyDoN, maar ziet voor zichzelf na zijn pensionering nog wel een paar 'taakjes'. Natuurlijk wil hij tijd besteden aan zijn gezin, zeilen en werken met glas. Maar hij wil zich ook verder verdiepen in hulpverlening aan mensen met tinnitus en hyperacusis. "Ik ben ervan overtuigd dat de psychotherapeut hierin veel kan betekenen." Het doventeam van PsyDoN lijdt even een gevoelig verlies omdat drie (uit een tem van tien) therapeuten vertrekken. Dat betekent dat er flink moet worden geïnvesteerd in begeleiding en supervisie om nieuwe mensen op het goed niveau te krijgen. Van den Hoogen heeft daar alle vertrouwen in. "Onze visie op de hulpverlening is goed verankerd en er wordt hard gewerkt worden om een hecht team te laten voortsbestaan."
Het afscheid valt hem moeilijk, maar uit de dovenhulpverlening zal hij niet helemaal verdwijnen. Het is niet alleen zijn werk voor Tinnitus patienten. Als lid van het bestuur van het NIP (Nederlands Instituut van psychotherapeuten) en als deelnmer aan NIP-crisis Interventie Netwerk zal hij blijven waken over zijn kindje, de psychische hulpverlening aan dove en slechthorende kinderen.

Psychische hulpverlening voor doven en slechthorenden
Psydon
Keizersgracht 572
1017 EM AMSTERDAM
teksttel.: (020) 59 04 302
tel.: (020) 59 04 300
fax: (020) 59 04 301
mobiel/sms: 06-52415665
mail : Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Regio: Noord-Holland en Flevoland

Gelderse Roos de Veluwe Vallei
De Riethorst, Centrum voor GGZ
afd. doven en slechthorenden
Bezoekadres: Willy Brandtlaan, 6716 RR Ede (Gld)
Tel: (-318) 43 3610
Teksttel: (0318) 43 36 00
Fax: (0318) 43 3689
Website: www.degelderseroos.nl/riethorst/
Correspondentieadres:
Postbus 70
6710 BB EDE Regio: Gelderland,Utrecht, Overijssel, Noord-Noord Brabant.

Centum GGz Doven en Slechthorenden
Hereweg 76/78
Postbus 86
9700 AB Groningen
Visicom: (050) 522 32 29
Tel.: (050) 522 33 11
Fax:(050) 522 33 33
Mobiel/sms: (06) 20 24 54 08
e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Regio: Groningen,Friesland,Drenthe

GGZ Groep Europoort
Doventeam Zuid-West-Nederland
Twentestraat 52
3083 BD Rotterdam
Tel.: (010) 496 05 35
Teksttel: (010) 496 06 97
Fax: (010) 496 08 27
Mobiel/sms: (06) 525 682 35
E-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Regio: Zuid-Holland, Zeeland,Westelijk Noord-Brabant.

Doventeam-Zuid
(RIAGG Midden-Limburg)
Vogelsbleek 7
6001 BE Weert
Tel.: (0495) 57 20 21
teksttel.: (0495) 57 20 22
fax: (0495) 57 20 11 Regio: Oostelijk Noord-Brabant, Limburg

Drie informatieve films voor jongeren
Dove kinderen vertellen ...
Over echtscheiding
Yanniick, Björn, Lora, Marijn en Arif vertellen in gebarentaal over de scheiding
van hun ouders. Net als bij horende kinderen is er in het begin een wirwar aan
gevoelens. In deze film zien we hoe de echtscheiding langzaamaan een plek
krijgt in het leven van het kind.

Over dood&rouw
Eerlijk en openhartig vertellen Aafke, Bas, Regillio en Tobias hoe zij op jonge
leeftijd hebben meegemaakt dat hun vader, moeder of grootvader dood
ging. In hun eigen woorden vertellen ze hoe ze omgingen met gevoelens van
verdriet, angst, eenzaamheid en onbegrip.

Over liefde& sex
Arno, Anneloes, Gomer, Hendrik en Annieck vertellen wat ze van de liefde en de
seks verwachten, welke ervaringen ze hadden en hoe ze ermee om zijn gegaan.
De gehele serie 'Dove kinderen vertellen...' van drie dvd's is te koop voor
voor 45 euro , en als losse dvd voor 17,50, excl. Portokosten. (Voor instellingen gelden andere tarieven)
Bestellen kan via de website www.psydon.nl of per telefoon 020-5904300 of
teksttelefoon: 020-5904303 - Bestellen per post kan ook: Stuur een kaartje naar
PsyDon, Keizersgracht 572, 1017 EM Amsterdam.